Teknoloji Türbülansı: 2024 yılında yaşanacak küresel işten çıkarmaları anlamak!
2023 yılı, teknoloji sektöründe belirsizlik ve değişimlerin yaşandığı bir dönem oldu. Teknoloji sektöründeki önemli oyuncular bile beklenmedik zorluklarla karşılaştı, bu da kaçınılmaz olarak iş gücü azaltmalarına yani işten çıkarmalara yol açtı. Burada önemli olan noktalardan biri sektördeki büyük oyuncuların yaptığı işten çıkarmaların dışında özellikle giriş seviyesindeki işten çıkarmaların işgücü dinamiklerini nasıl etkilediğini anlamaktan geçiyor.
İşten çıkarmaların temel sebebi olarak, pandemi sonrası ekonomik belirsizlikler, tüketici taleplerindeki ve sektör ihtiyaçlarındaki değişimler, şirketlerin yeniden yapılanma çabaları ve stratejik yeniden konumlandırmalar ve iş gücü dinamiklerini yeniden şekillendiren teknolojik gelişmeler başta gelen faktörlerdir. Bu faktörler bize teknoloji dünyasında istihdam istikrarının ne kadar kırılgan olduğunu gösteriyor.
Aslında işten çıkarmaların temel dinamiklerini anlamak için son 5 yılda yaşanan işten çıkarmaların tarihsel gelişimine göz atmak bize bir çok konuda yol gösterecektir.
2020 yılında, Pandeminin ilk günlerine kadar güçlü bir büyüme yaşayan teknoloji şirketleri, pandeminin ilk etkilerini; yüksek enflasyon, artan faiz oranları, dövizde yaşanan belirsizlikler ve son yıllarda çok fazla personel istihdamı yapılmasından dolayı ciddi bir sarsılma şeklinde hissetti.
Mart 2020 tarihinde ABD Merkez Bankası (Fed), yeni tip koronavirüs (Covid-19) salgınının ekonomik etkilerine ilişkin endişelerin artmasıyla 17–18 Mart’taki Açık Piyasa Komitesi (FOMC) toplantısı öncesi, politika faiz oranını 50 baz puan indirerek yüzde 1–1,25 aralığına çekmişti.
Fed 2008–2020 tarihleri arasında ilk kez faiz indirimine gitti. 2008 yılında yapılan faiz indirimi o zaman bir yatırım bankası olan Lehman Brothers’ın çöküşüne tepki olarak yapılmıştı. 3 Mart’ta ise koronavirüsün “ekonomik faaliyete yönelik gelişen riskleri” nedeniyle yapıldı.
Faizlerin yarım puan düşürülerek %1–1,25'e çekilmesi cesur bir hamleydi ancak yatırımcılara güven vermedi. Amerikan borsalarını, özellikle Fed Başkanı Jerome Powell’ın basın toplantısında yaptığı yorumlar bile ikna etmeye yetmedi. Powell, “Faiz indiriminin enfeksiyon hızını azaltmayacağının farkındayız,” dedi. “Faiz indirimi bozuk bir tedarik zincirini düzeltmeyecektir. Bunu anlıyoruz. Tüm cevaplara sahip olduğumuzu düşünmüyoruz. Ancak attığımız adımın ekonomi için anlamlı bir destek sağlayacağına inanıyoruz.” (1)
2022 yılında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Merkez Bankası (Fed) iki gün süren Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC) toplantısının ardından 50 baz puanlık faiz artırımına gitti.
Fed, beklentiler dahilinde politika faizini yüzde 0,75–1,00 aralığına yükseltti. Amerikan Merkez Bankası böylece 2000 yılından beri en geniş çaplı faiz artırımı kararını almış oldu.(2)
Dünyanın en büyük teknoloji şirketlerinin çoğu, pandemi süresi boyunca çok ciddi gerçekliklerle yüzleşmek zorunda kaldı. Üretici-Tüketici dengesi kabulleri bozuldu çünkü tüketiciler bütün özelliklerinin dışında iyi birer sosyal varlıklardır. Tüketiciler çevreleriyle etkileşim içerisindedirler ve içerisinde bulundukları çevrenin yaratmış olduğu belirsizlikleri anlamaya ve problem olarak gördükleri durumları çözmeye çalışırlar.
Pandemi, tüketicilerin fiziksel ve dijital etkileşimi yeniden şekillendirdi ve alışveriş kalıpları, çalışma koşulları başta olmak üzere insan yaşamına dair herşeyi değiştirdi.(3)
2023 yılına gelindiğinde Meta, Alphabet, Yahoo ve Amazon gibi devler yoğun işten çıkarmalar yaptı ve 240.000'in üzerinde insan işten çıkartıldı. Post Pandemi döneminin ilk en büyük işten çıkarma zinciri 2022 yılında Meta’nın 11.000 personelini işten çıkarmasıyla başladı.(4)
Meta bir seferde işgücünün toplam %13'ünü işten çıkardı. Bu kararla birlikte aynı zamanda Mark Zuckerberg bütün işe alımları da dondurduğunu içeren bir mesaj yayınladı.
Bugün Meta’nın tarihinde yaptığımız en zor değişikliklerden bazılarını paylaşıyorum. Ekibimizin büyüklüğünü yaklaşık %13 oranında azaltmaya ve 11.000'den fazla yetenekli çalışanımızın işine son vermeye karar verdim. Ayrıca daha yalın ve daha verimli bir şirket olmak için isteğe bağlı harcamaları kısarak ve işe alımları dondurma kararımızı 1. çeyreğe kadar uzatarak bir dizi ek adım atıyoruz.
Bu kararlar ve buraya nasıl geldiğimiz konusunda sorumluluk almak istiyorum. Bunun herkes için zor olduğunu biliyorum ve özellikle bu durumdan etkilenenler için üzgünüm. (5)
2022 yılında Tech Crunch yazarlarından Brian Heater, Kyle Wiggers, Mary Ann Azevedo, Natasha Mascarenhas tarafından kaleme alınan “2022'de kaybettiğimiz girişimleri hatırlamak” isimli yazı 2020–2022 arası işten çıkarmalar için de önemli bir veri kaynağı teşkil ediyor.
2022 yılının 3. çeyreğinde yatırımcılar, kamu piyasalarındaki çöküşün üçüncü çeyreğe uzanmasıyla birlikte yatırım hızlarını önemli ölçüde azalttı.
Crunchbase News analizine göre, 2022'nin üçüncü çeyreğinde girişim fonları 81 milyar dolar olarak gerçekleşirken, bir önceki yıla göre 90 milyar dolar (%53) ve bir önceki çeyreğe göre 40 milyar dolar (%33) azaldı. 2022'nin son çeyreğindeki fonlama 2023'ün ilk aylarındaki kamuya açıklanmayan gizli fonlamaların açıklanmasıyla biraz artmış olsa da bu önceki çeyreklere kıyasla fonlamada en büyük düşüşün yaşandığı bir dönem olarak kabul görüyor.
Küresel erken aşama finansmanı 2022'nin üçüncü çeyreğinde 34 milyar $’a ulaşarak çeyrekten çeyreğe %25 ve yıldan yıla %39 azaldı.
Seri A fonları, bir önceki yıla göre %23'lük bir düşüşle erken aşamada en az etkilenen fonlar olurken, Seri B fonları aynı zaman diliminde %54 düştü.
BKZ : https://airtable.com/appjTTwuvyXruDxj5/shrbuEz6dGc6wk1x9
Küresel işten çıkarmalar birçok personeli startup kurma fikrine doğru itti. Dünya genelinde her yıl 305 milyondan fazla startup kuruluyor ve bunların çoğu uzun ömürlü olmuyor. Yeni kurulan şirketlerin pazarda yer bulması, yerleşik rakiplerle rekabet etmesi ve kâr elde etmesi gibi faktörlerin üzerine Covid-19 etkisi ve devam eden süreçte startupların fail etme oranının oldukça yüksek olduğu görülüyor.
Covid-19 sonrası istatistiklere bakıldığında startuplar için acı tablo şöyle:
- Her 10 girişimden 9'u başarısız oluyor
- Girişimlerin %38'i nakitleri bittiği için başarısız oluyor
- Girişimlerin %35'i başarısız oluyor çünkü doğru pazarı bulamıyorlar.
- Startup sahiplerinin %81'i işleri için borçlanmakta sakınca görmüyor
- Girişimlerin %60'ı tohum öncesi ve Seri A finansman aşamaları arasında başarısız oluyor
- Seri A girişimlerinin yaklaşık %35'i Seri B’ye ulaşamadan başarısız oluyor
- Teknoloji ve e-ticaret girişimlerinin yaklaşık %80'i başarısız oldu.
- VC destekli girişimlerin %25–30'u ekstra finansmana rağmen başarısız oluyor
Fail eden startuplar, küresel devlerin büyük işten çıkarmaları ve işsiz kalan bir çok insanla ilgili bir proje de var. Pandemi’nin başlarında Roger Lee isimli bir girişimci yaklaşık 450.000 kişinin yer aldığı elektronik bir katalog olan “layoffs.fyi” isimli websitesini kullanıma sundu.
Stanford Üniversitesinde ekonomi profesörü olan Nick Bloom’a göre “Eğer teknolojinin durumuna ilişkin hükümet verilerine sahipseniz,” Roger Lee’ninki gibi bir siteye ihtiyacınız yok. “Ancak bu veriler mevcut değilse, Layoffs.fyi çok değerli hale gelir.” diyor.
Herhangi bir devlet kendi ülkesindeki şirketlerde gerçekleşen işten çıkarmalara dair bir istatistik yayınlamıyor. Bu tarz veriler hem sektör, hem endüsti hem de devletler için ciddi bir prestij kaybına yol açıyor. Dolayısıyla Roger Lee’nin yaptığı işin kıymeti çok büyük.
layoffs.fyi verilerine göre 2022 yılında 1.064 teknoloji şirketi işten çıkarma yaptı ve 165.269 çalışan işten çıkarıldı.
layoffs.fyi verilerine göre 2023 yılında 1.191 teknoloji şirketi işten çıkarma yaptı ve 263.180 çalışan işten çıkarıldı.
layoffs.fyi verilerine göre 2024 yılı başından bu yana 229 teknoloji şirketi işten çıkarma yaptı ve 57.505 çalışan işten çıkarıldı.
2024 yılına gelindiğinde ise önceki yıllara göre hızlı giden bir işten çıkarma skalası var. Dünya genelinde 229 teknoloji şirketinde 57.505 çalışan 2024 yılında işini kaybetmiştir (kaynak: https://layoffs.fyi/, erişim tarihi: 3 Nisan 2024)
Bir çok dev şirket maliyet düşürmek, verimliliği artırmak ve belirsiz işgücü piyasasına uyum sağlamaya öncelik vermek için işten çıkarmalar yapmaya devam ediyor. Bir çok start-up, çalışanlarının %100'ünü işten çıkardı ve kapanıyor.
2024'ün ilk aylarından bu yana toplam 27 şirket personelinin tamamını işten çıkardı.
ABD genelinde 1.000'den fazla mobilyalı daireyi yöneten Frontdesk, daha fazla sermaye toplama girişimlerinin başarısız olmasının ardından 200 kişilik işgücünün tamamını işten çıkardı. Toplu işten çıkarma, Milwaukee, Wisconsin merkezli girişimin daha küçük rakibi Zencity’yi satın almasından sadece yedi ay sonra gerçekleşti. Bkz:Short-term rental provider Frontdesk lays off entire staff, on the verge of shutting down
Oracle Corp. başkanı Larry Ellison tarafından kurulan kanser odaklı yazılım girişimi Project Ronin kapandı. Şirket, çalışanlarına gönderdiği bir notta, girişimin “şirketin kapanmasıyla bağlantılı olarak kalıcı bir toplu işten çıkarma yapacağını” söyledi. Ronin’in yaklaşık 150 çalışanı vardı.
%100 personelini işten çıkaran firmaların kategorize edilmiş verileri şöyle:
- Consumer : 1 Şirket, Data: 1 Şirket, Finance: 5 Şirket, Food: 2 Şirket, Healthcare: 2 Şirket, HR:2 Şirket, Logistiscs: 1 Şirket, Media: 3 Şirket, Real Estate: 2 Şirket, Transportation: 4 Şirket, Travel :2 Şirket.
Layoffs.fyi’ye göre, 2023 yılı için işten çıkarılanların nihai toplamı 262.735 oldu. 2023 yılında gerçekleştirilen teknoloji işten çıkarmaları 2022'nin toplamından %59 daha yüksek ve 2024 yılı, geçen yılın ilk çeyreğindeki işten çıkarmaların zirvesine ulaşmamasına rağmen zorlu bir başlangıç yapmış görünüyor.
2024 yılının ilk çeyreğinde aylara göre işten çıkarma istatistikleri ise şöyle:
Ocak 2024: 19.350 çalışan işten çıkarıldı. BKZ: https://techcrunch.com/2024/04/05/tech-layoffs-2023-list/#january2024layoffs
Şubat 2024: 15.589 çalışan işten çıkarıldı. BKZ: https://techcrunch.com/2024/04/05/tech-layoffs-2023-list/#february2024layoffs
Mart 2024: 7.322 çalışan işten çıkarıldı. BKZ: https://techcrunch.com/2024/04/05/tech-layoffs-2023-list/#march2024layoffs
Nisan ayının en ilginç gelişmesi ise Apple’da yaşandı. Apple, şirket içinde “Project Titan” olarak bilinen otomobil projesi üzerinde çalışmaya ilk olarak 2014 yılında başlamıştı. Bu projede yaklaşık 5.000 çalışan olduğu biliniyor. Ancak Apple son on yıl içinde projeyle ilgili rijit değişikliklere gitti ve defalarca yönünü değiştirdi. Son bir kaç yılda ise tamamen elektrikli-otonom Tesla rakibi bir araç yapma yoluna gitmişti.
Son olarak Bloomberg Ocak ayında, Apple’ın üst düzey yöneticileri ve yönetim kurulu tarafından Project Titan ekibine bir an önce pazara bir şeyler sunmanın bir yolunu bulmaları için ciddi bir baskı yapıldığı yönünde haber geçti.
Apple, yıllar boyunca çok sayıda yüksek profilli otomotiv yöneticisini Titan Projesi’nde görevlendirdi hatta en önemlisi, projeyi uzun bir süre eski Tesla yöneticisi Doug Field (daha sonra Ford’a geçti) yönetti. Apple ayrıca Lamborghini ve Ford’dan da yöneticiler aldı.
Apple geçtiğimiz günlerde ekip içi yapılan bir toplantıda, yıllardır sürdürdüğü projeyi durdurduğunu açıkladı. Önümüzdeki günlerde ciddi bir işten çıkarma dalgası da Apple’da bekleniyor.
İşten Çıkarmaların Sebebi Ne?
Özellikle teknoloji sektöründeki yaşanan işten çıkarmalar için birden fazla neden olduğunu söylemeliyiz. Washington Üniversitesi Foster İşletme Okulu’nda profesör olan ve teknoloji sektörünü takip eden Jeff Shulman, “Teknolojide bir sürü etkisi var,” diyor. “İşten çıkarmalar hisse senedi fiyatlarını yükseltiyor. Bu yüzden bu şirketler hisse senetlerini satmak için işten çıkarmalar yapıyorlar” diyor.
Özellikle startupların veya küçük-orta ölçekli teknoloji girişimlerinin nakit sıkıntısı çekmesi ve kolay para döneminin sona ermesiyle birlikte kaynak yaratmakta zorlanmaları, işgücünde azaltmaya gidilmesine neden olduğu düşünülüyor. Ancak uzmanlar, büyük ve halka açık teknoloji firmalarının çoğunda son dönem işten çıkarma eğiliminin yatırımcıları memnun etmeyi amaçladığını söylüyor. ( Kaynak verimliliği ve operasyonel zorluklar nedeniyle)
Taklitçi işten çıkarmaların ise bir diğer sebep olduğu Jeffrey Pfeffer tarafından dile getiriliyor. Yöneticiler diğer şirketlerdeki meslektaşlarının işten çıkarmalar yaptığını gördüklerinde, çoğu zaman robot gibi aynı yolu izlerler. Stanford Üniversitesi profesörü Jeffrey Pfeffer’in “taklitçi işten çıkarmalar” olarak adlandırdığı bu uygulama, 2022 ve 2023'te teknoloji (ve medya) sektörüne musallat olan toplu işten çıkarmaların çoğunu açıklar nitelikte!
Pfeffer 2023 yılı aralık ayında Stanford News’e verdiği demeçte, “Teknoloji sektöründeki işten çıkarmalar temelde şirketlerin başkalarının yaptıklarını taklit ettiği bir sosyal bulaşma örneğidir” dedi. “Şirketlerin neden işten çıkarma yaptıklarına bakarsanız, bunun nedeninin herkesin bunu yapıyor olması olduğunu görürsünüz. İşten çıkarmalar taklitçi davranışın bir sonucudur ve kanıta dayalı değildir.
İşten Çıkarmalar Amerika Birleşik Devletleri için kötü giden bir ekonominin göstergesi mi ?
Pfeffer’a göre, bu doğru değil. Ufukta bir ekonomik gerileme görünüyor olabilir, ancak bu şirketlerin çoğunun işten çıkarma yapmasının nedeni bu değil. “Bir teknoloji durgunluğu olabilir mi? Evet. Değerlemelerde bir balon var mı? Kesinlikle. Meta aşırı işe alım yaptı mı? Evet. Ama bu yüzden mi insanları işten çıkarıyorlar? Elbette hayır,” diyor Pfeffer. “Meta’nın bol miktarda parası var. Bu şirketlerin hepsi para kazanıyor. Bunu yapıyorlar çünkü diğer şirketler de bunu yapıyor.”
İşten çıkarılan insanların üzerinde oluşan sosyal ve psikolojik etkinin boyutu nedir?
Aslında cevap aranılması gereken en önemli sorulardan biri bu. Çünkü herkes şirketlerin, ekosistemin ve ekonominin nasıl etkilendiğinin cevabını arıyor.
Harward Business Review’dan Sandra J. Sucher ve Marilyn Morgan Westner’ın 2022 yılında yaptığı detaylı çalışmada bu etkilerin bir çok boyutundan bahsediliyor.
Araştırmalar uzun zamandır işten çıkarmaların bireyler ve kurumsal performans üzerinde zararlı bir etkisi olduğunu göstermektedir. İşten çıkarmanın sağladığı kısa vadeli maliyet tasarrufları genellikle kötü itibar, bilgi kaybı, zayıflayan bağlılık, daha düşük inovasyon ile sonuçlanır— bunların hepsi uzun vadede kârlı değildir. Mevcut ekonomik çalkantıda akıllı ve insancıl personel alım kararları verebilmek için liderlerin günümüzün geniş sosyal manzarasında neyin farklı olduğunu anlamaları gerekir.
Bir araştırma, işten çıkarılmanın, boşanma, ani ve ciddi bir işitme veya görme bozukluğu ya da yakın bir arkadaşın ölümünden sonra en stresli yaşam deneyimleri arasında yedinci sırada yer aldığını ortaya koymuştur. Uzmanlar, iş kaybetmenin yarattığı psikolojik travmayı atlatmanın ortalama iki yıl sürdüğünü belirtiyor.
Önceden mevcut sağlık sorunları olmayan sağlıklı çalışanlar için, işten çıkarıldıktan sonraki ilk 15 ila 18 ay içinde yeni bir sağlık sorunu geliştirme olasılığı %83 oranında artmakta olup, görülen en yaygın hastalıkların hipertansiyon, kalp hastalığı ve artrit gibi stresle ilişkili hastalıklar olduğu biliniyor.
İşten çıkarılmanın yarattığı psikolojik ve mali baskının, intihar riskini 1,3 ila 3 kat artırabileceği değerlendiriliyor. İşten çıkarılan personelin depresyona girme riski iki kat, madde bağımlılığı riski dört kat, eş ve çocuk istismarı da dahil olmak üzere şiddet eylemlerinde bulunma riski ise altı kat daha fazladır. İşten çıkarılmanın yol açtığı stresin hamile kadınlarda fetüsün gelişimini bile olumsuz etkileyebileceği değerlendirilmektedir.
Bir başka çalışma, sürekli ekonomik büyüme ile karakterize edilen beş yıllık bir dönem boyunca Fortune 1000 Şirketlerinde küçülmenin finansal etkilerinin araştırıldığı çalışmadır. Aktif karlılık, kar marjı, hisse başına kazanç, gelir artışı ve piyasa değeri 2003 ve 2007 yılları arasında her yıl ölçülmüştür. Daha önceki boylamsal çalışmaları tekrarlayan bu çalışma, işten çıkarmaların genel olarak anında finansal iyileşme sağlamadığını ortaya koymuştur. İşten çıkarma yapan firmalar, ilk iki yıl boyunca işten çıkarma yapmayan firmalardan daha düşük performans göstermiş, üçüncü yılda varlık getirisi, kar marjı ve ekonomik büyüme ölçütlerinde karşılaştırılabilir performans elde etmiştir. Yazarlar: “Küçülen şirketlerin rakiplerinden daha iyi performans gösterecek bir rekabet avantajı elde etmesi daha uzun sürmektedir.” tespitini yapmıştır.
Kaynakça
- https://www.economist.com/finance-and-economics/2020/03/02/americas-central-bank-acts-to-offset-the-impact-of-covid-19
- https://www.chathamfinancial.com/insights/fomc-accelerating-rate-hikes
- https://www.mckinsey.com/capabilities/growth-marketing-and-sales/our-insights/meet-the-next-normal-consumer
- https://www.cnbc.com/2022/11/09/meta-to-lay-off-more-than-11000-thousand-employees.html
- https://about.fb.com/news/2022/11/mark-zuckerberg-layoff-message-to-employees/
- https://techcrunch.com/2024/01/02/short-term-rental-provider-frontdesk-lays-off-entire-staff-on-the-verge-of-shutting-down/?guccounter=1
- https://techcrunch.com/2018/08/09/apple-doug-field-car/
- https://theweek.com/economy/1021000/what-are-copycat-layoffs
- https://hbr.org/2022/12/what-companies-still-get-wrong-about-layoffs
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11463874/
- https://www.jstor.org/stable/43489371
- https://www.npr.org/2024/01/28/1227326215/nearly-25-000-tech-workers-laid-off-in-the-first-weeks-of-2024-whats-going-on
- https://layoffs.fyi/
- https://stlawyers.ca/blog-news/layoffs-in-canada/
